Tarihin En Uzun Ömürlü Devletlerinden Biri Olan Bizans İmparatorluğu’nun İstanbul’un Fethinden Dayalı Kuruluş ve Çöküş Hikayesi
Tarihin en büyük imparatorluklarından biri olan Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra ülke ikiye bölündü: Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu. Batı’nın ömrü oldukça kısa iken Doğu’nun ömrü oldukça kısadır. Bizans İmparatorluğu bin yıldan fazla bir süre ayakta kalmayı başardı.Elbette bu her imparatorluğun kaderidir ve sonunda Bizans İmparatorluğu tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuştur.
Bizans İmparatorluğu Biz Türkler için ayrı bir anlamı var çünkü Anadolu topraklarına girdiğimiz andan itibaren bir numaralı düşmanımız oldular. Sayısız savaşların sonuncusu Konstantinopolis surlarının önünde gerçekleşti. Fatih Sultan Mehmet döneminde şehri kuşatan Türk ordusu zafer kazandı ve Bizans İmparatorluğu yıkıldı. Konstantinopolis, İstanbul adını alarak Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti oldu.
Temelden başlayalım; Bizans İmparatorluğu ne zaman ve nasıl kuruldu?
M.Ö. 27 yılında kurulan Roma İmparatorluğu, birçok olay sonucunda doğu ve batı olmak üzere ikiye bölünmüştür. MS 395’te Resmi olarak Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu yani Bizans İmparatorluğu kuruldu. Batı Roma İmparatorluğu’nun kuruluş ve çöküş hikâyesini daha önce buradaki içeriğimizde anlatmıştık:
Bizans İmparatorluğu’nun kuruluş süreci aslında 4. yüzyılın ilk yıllarında Büyük Konstantin tarafından başlatılmıştır. Bizans, Bugünkü adıyla İstanbul şehri, Nova Roma veya ‘Yeni Roma’ olarak geliştirildi ve imparatorluğun merkezi haline geldi. İmparatorluğun doğu ve batı olarak bölünmesinden sonra bu şehir doğal olarak doğunun başkenti oldu.
I. Theodosius’un oğlu Arcadius, Bizans İmparatorluğu’nun ilk imparatoru oldu. Batı Roma İmparatorluğu’nun Kabileler Göçü ile bölgeye gelen topluluklar tarafından tahrip edilmesinin ardından Mutlak güç Bizans oldu. Hatta Bizans ve Doğu Roma isimleri tarihçiler tarafından sonradan verilmiştir. Dönemin insanları kendilerine Romalı diyorlardı.
Bizans İmparatorluğu Hıristiyan olmayanlara karşı sert bir tavır takındı:
İlginçtir ki Hz. İsa ile birlikte gelen Hıristiyanlık dini, uzun yıllar Roma İmparatorluğu’nun büyük düşmanı olmuştur. Konstantinopolis’in I. Konstantin döneminde başkent olmasıyla Hıristiyanlık yasal hale getirildi. Theodosius I, Hıristiyanlığı devletin resmi dini haline getirdi ve diğer dinleri yasakladı. Hıristiyan olmayanlara karşı sert bir tutum benimsenirken, dine bazı pagan ritüelleri de eklendi.
Bizans İmparatorluğu’nun bu saldırıları Antik Roma’dan uzaklaşma çabalarıydı. Bu arayışlar Herakleios’un askeri ve idari sistemi yapılandırmasıyla,Roma kültürü yerine Yunan kültürünün benimsenmesi ve Ortodoks Hıristiyan geleneklerinin ön plana çıkarılmasıyla devam etti.
İslamiyet yayıldıkça Bizans büyük kayıplara uğradı:
6. yüzyılda I. Justinianus’un hükümdarlığı sırasında Kuzey Afrika, İtalya ve Batı Akdeniz kıyıları Bizans İmparatorluğu sınırlarına dahil edildi. Maurice’in hükümdarlığı sırasında kuzey sınırları güçlendirildi, doğu sınırları genişletildi ve imparatorluğun en geniş bölgelerine ulaşıldı. Tam dünyayı ele geçireceklerini düşündükleri sırada İslam devletleri ortaya çıktı.
Bizans İmparatorluğu ilk büyük darbeyi aldı 602-628 yılları arasında Sasaniler ile yapılan savaşta almıştır.Bu süreçte özellikle kaynak açısından büyük kayıplar yaşayan Bizans İmparatorluğu, imparatorluğun en zengin bölgeleri olan Mısır ve Suriye’yi kısa sürede kaybetti.
Tam da işler düzelirken Türkler Anadolu’ya gelmeye başladı:
Makedon Hanedanı, 10. ve 11. yüzyıllarda Bizans İmparatorluğu’nun tahtına oturmuştu. Sınırlar yeniden genişledi ve bir refah dönemi başladı. Daha sonra 1071 yılında Malazgirt Savaşı gerçekleşti. ve hepimizin bildiği gibi Anadolu’ya durdurulamaz bir Türk akını başladı. Gaza ve cihat anlayışıyla hareket eden Müslüman Türklerin ilk hedefi Bizans topraklarını birer birer ele geçirmekti.
Elbette imparatorluk hızla dağılmadı; Komnenos Onarımı ile toparlanma dönemine girmiştir. Eşit 12. yüzyılda Avrupa’nın en güçlü şehri Konstantinopolis’ti. Sözde Hıristiyanlığı yaymak için mücadele eden Haçlılar, IV. Haçlı Seferi sırasında Konstantinopolis’i ziyaret etmeyi ihmal etmedi ve şehri adeta alt üst etti.
Bizans darbe üstüne darbe almaya başladı:
Haçlı yağmalarından sonra Bizans İmparatorluğu temellerinden sarsıldı. İznik İmparatorluğu, Epir Despotluğu, Trabzon İmparatorluğu Şu şekilde küçük devletlere bölündü: Bu küçük devletler de ağır kayıplara uğradı. Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılma sürecine girmesinden sonra 13. yüzyılda kurulan Türk beylikleri, Bizans’a sürekli akınlar yapıyorlardı.
14. yüzyıla gelindiğinde Bizans İmparatorluğu iç savaşların kölesi olmuştu. Her gün birbirlerini dövüyorlar İmparatorluğun farklı yerlerinde kendi devletlerini kuruyorlardı. Bu arada Osmanlı İmparatorluğu genişliyor ve Balkanları ele geçiriyordu. Artık kaçış yoktu, gelecek olan geliyordu.
Geçilmez denilen duvarlar aşılıyor, Bizans İmparatorluğu çöküyor:
2 Nisan 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in komutasında 80 bin kişilik Türk ordusu Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis’in surlarına dayanıyordu. İki ay süren kuşatmanın ardından 29 Mayıs 1453’te Konstantinopolis fethedildi. Şehrin adı İstanbul olarak değiştirildi ve yüzlerce yıl sürecek Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti ilan edildi.
Bizans etkisi altındaki diğer küçük devletler de birer birer fethedildi:
1453 yılında Bizans İmparatorluğu yani Doğu Roma İmparatorluğu ama aslında kendilerini tanımladıkları şekliyle Roma İmparatorluğu resmen sona ermiştir. Ama Osmanlı İmparatorluğu yıkıldığı güne kadar aslında vardı. kendisini Roma İmparatorluğu’nun varisi olarak görüyordu.Nasıl ki I. Konstantin Hıristiyanlığı devletin dini yaptıysa, Fatih Sultan Mehmed de devleti Müslüman yaptı.
Her ne kadar Konstantinopolis’in fethinden sonra Bizans İmparatorluğu resmen yıkılmış olsa da Geride kalan küçük devletler vardı.Bunlardan biri olan Morea Despotluğu 1460’ta, Trabzon İmparatorluğu 1461’de ve Theodoro Prensliği 1475’te fethedildi.
Bizans İmparatorluğu nasıl bir ülkeydi?
Her ne kadar Bizans, Doğu Roma gibi isimlerle anılsak da bu ülke aslında o dönemde kendisine Roma adını veriyordu. Çünkü aslında Batı’nın bıraktığı diye bir şey yoktu. Roma ile bildiğimiz Roma arasındaki fark, din ve kültürün değişmesiyle ortaya çıktı. Zenginliklerinin sebebi de Ortodoks Hıristiyanlığın merkezi olmasıydı.
O dönemde Batılı Hıristiyan devletler pislik içinde boğulurken Doğudaki Bizans’ın bu kadar güçlü olduğu elbette kabul edilmiyordu. Haçlı Seferleri sırasında da bu hastalığın etkileri görülmüştür. Kendilerini Romalı görmeleri onları İslam dünyası karşısında güçsüz kılıyordu. Çünkü Türkler ve Araplar iktidarlarını önemsemiyor, aksine bunu fetih sebebi olarak görüyorlardı.
Yine de onların haklarını ihlal etmeyelim. Eğer İstanbul bugün bu kadar güzelse, bunu kısmen Bizanslılara borçluyuz. Antik çağlardan kalma sayısız eseri bizler için yüzlerce yıldır başarıyla muhafaza ettiler. Daha sonra bu emanet Osmanlı Devleti tarafından özenle muhafaza edildi ve bugünkü haliyle bize devredildi.
Tarihin en büyük ve en uzun ömürlü devletlerinden biri Bizans İmparatorluğu’nun kuruluş ve çöküş hikâyesini konuştuk.Bu gibi tarihi gerçekleri öğrendikçe üzerinde yaşadığımız toprakların ne kadar değerli olduğunu bir kez daha anlıyoruz.
İstanbul’daki tarihi eserler ve yapılar hakkında ilginç bilgiler okumak isterseniz aşağıdaki içeriklere de göz atabilirsiniz:
